Długi spadkowe – czy spis inwentarza faktycznie chroni spadkobierców?

Nabycie spadku w sytuacji pozostawienia przez zmarłego długów jest dla spadkobierców nie lada wyzwaniem. Warto wówczas rozważyć zawnioskowanie do sądu spadku lub komornika o sporządzenie spisu inwentarza. Czym jest spis inwentarza oraz czy i w jaki sposób chroni on spadkobierców przed odpowiedzialnością za długi spadkowe mogą Państwo dowiedzieć się z naszego najnowszego wpisu na bloga.

Z chwilą śmierci spadkodawcy otwiera się droga do spadku dla spadkobierców, których pozostawił po sobie zmarły. Niejednokrotnie decyzja, co do przyjęcia lub odrzucenia spadku spędza sen z powiek spadkobiercom, szczególnie w sytuacji, gdy zmarły mógł posiadać długi. Nie bez powodu na podjęcie tej decyzji prawo przewiduje 6 miesięczny termin, po upływie którego przyjmuje się, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Dlatego też, w sytuacji, w której spadkobiercy nie mają wiedzy o tym, jakie aktywa i pasywa pozostawił po sobie zmarły istnieje możliwość zlecenia Komornikowi sporządzenia spisu inwentarza. Z wnioskiem takim można wystąpić do sądu spadku, który kolejno zleci Komornikowi sporządzenie spisu inwentarza. Można również zlecić taki spis wybranemu Komornikowi kierując wniosek wprost do niego, natomiast Komornik zawiadamia o spisie sąd spadku.

Na podstawie art. 637 Kodeksu cywilnego spis inwentarza sporządza się na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu, tymczasowego przedstawiciela lub wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy.

W sporządzonym przez Komornika spisie zostają ujęte aktywa, które pozostawił po sobie zmarły (majątek ruchomy i nieruchomy w tym środki finansowe i wierzytelności np. wobec ZUS, wynikające z polis ubezpieczeniowych itp.), ale także pasywa (długi). Dzięki temu, spadkobiercy po dokonaniu takiego spisu legitymują się dokumentem mającym moc dokumentu urzędowego, z którego wynika, do jakiej wysokości odpowiadają za ewentualne długi spadkowe. Spis sporządzony przed upływem 6 miesięcy od dnia śmierci spadkodawcy lub daty, w której spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do spadku pomaga podjąć decyzję dotyczącą tego, czy spadek przyjąć, czy też go odrzucić (np. w sytuacji, gdy zmarły oprócz długów nie pozostawił po sobie żadnego majątku).

Jeżeli natomiast zdarzy się sytuacja, w której spadkobierca uchybi terminowi 6 miesięcy na odrzucenie spadku, co będzie oznaczało, iż przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, sporządzony spis inwentarza pozwoli na skorzystanie z rzeczonego „dobrodziejstwa” w ten sposób, iż spadkobierca każdorazowo będzie mógł przed wierzycielami wylegitymować się dokumentem, który określać będzie jego odpowiedzialność za pozostawione zobowiązania zmarłego. Spis taki pozwoli również (w razie pozostawienia jakiegokolwiek majątku) na rozliczenie się z wierzycielami, bowiem to na spadkobiercach spoczywa ciężar rozliczenia się z wierzycielami zmarłego. Sąd pod nadzorem, którego prowadzony jest spis inwentarza nie dokonuje w takim przypadku rozliczeń. Zadaniem sądu jest jedynie przyjęcie i zaakceptowanie sporządzonego przez Komornika spisu. Na tym kończy się rola Komornika i sądu spadku.

Jak określa art. 1031 § 2 Kodeksu cywilnego w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.

Ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe po przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest bowiem ograniczeniem odpowiedzialności do wartości aktywów, tj. ustalonego w wykazie (lub spisie) inwentarza stanu czynnego spadku, a nie do składników spadku. W związku z tym wierzyciele spadkowi, mimo ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe, mogą uzyskać tytuł wykonawczy przeciwko spadkobiercom, a następnie w granicach odpowiedzialności za długi spadkowe (do wartości stanu czynnego spadku) dochodzić ich zaspokojenia w toku postępowania egzekucyjnego.

Co bardzo istotne spadkobiercy odpowiadają za zobowiązania w takim przypadku całym swoim majątkiem, a więc nie tylko przedmiotami pochodzącymi z masy spadkowej zmarłego.  W razie chęci spłaty wierzycieli przyjmuj się zasadę, iż każdy z wierzycieli winien zostać zaspokojony z otrzymanych aktywów w sposób proporcjonalny do posiadanej wierzytelności wobec zmarłego. Tej zasady należy przestrzegać, aby nie narazić się na zarzut zaspokojenia jednego (niektórych) wierzycieli, które nastąpiło z pokrzywdzeniem innych. Jak bowiem podkreśla się w doktrynie, „(…) dzięki proporcjonalnemu zaspokojeniu długów spadkowych wierzyciele w takim samym stopniu (choć oczywiście nie w takiej samej wysokości) poniosą ekonomiczne konsekwencje tego, że majątek spadkodawcy nie starcza na pokrycie wszystkich ich należności.”- Kodeks cywilny. Komentarz, red. prof. dr hab. Konrad Osajda, Rok: 2021 [w:] Legalis. 

Na podstawie art. 1032 Kodeksu cywilnego bowiem:

• 1.       Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił.
• 2.       Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.

W razie więc ujawnienia przedmiotu należącego do spadku, przedmiotu zapisu windykacyjnego lub długu spadkowego niezamieszczonego w spisie inwentarza sąd spadku wydaje postanowienie o sporządzeniu uzupełniającego spisu inwentarza. Mając na uwadze powyższe, należy w takim przypadku wykazać, iż spadkobiercy nie wiedzieli o kolejnym wierzycielu oraz jego wierzytelności, a nadto, iż przy dołożeniu należytej staranności nie mogli się o tej wierzytelności dowiedzieć. W takim wypadku, by móc się skutecznie bronić racjonalnym działaniem dla bezpieczeństwa i ochrony majątku spadkobierców byłoby wystąpienie do instytucji, które rejestrują dłużników i ich wierzycieli jak np. BIK, BIG, czy Krajowy Rejestr Zadłużonych.