Niedostatek jako przesłanka żądania alimentów od małżonka w razie rozwodu bez orzekania o winie

Rozwiązanie związku małżeńskiego przez rozwód bez orzekania o winie za rozkład pożycia któregokolwiek z małżonków sąd może orzec tylko i wyłącznie, jeżeli oboje z małżonków zwrócą się z takim wnioskiem do sądu. Jeżeli którykolwiek z małżonków zawnioskuje o orzeczenie winy, lub nawet jeśli nie złoży żadnego oświadczenia w tym zakresie, sąd będzie obowiązany dochodzić, który z małżonków jest winny rozkładu pożycia małżeńskiego. Nie wykluczone, że sąd uzna, że oboje małżonkowie ponoszą winę, lub też że żaden z nich nie jest winny tego rozkładu.

Z każdym z wymienionych przypadków natomiast co do zasady jest możliwość dochodzenia świadczenia alimentacyjnego, inne są natomiast przesłanki zasądzenia renty alimentacyjnej pomiędzy małżonkami. Bez wątpliwości pozostaje fakt, że zobowiązany do alimentacji będzie małżonek, który przez sąd został uznany za wyłącznie winnego rozpadu związku małżeńskiego.

Jak ta sytuacja kształtuje się natomiast pomiędzy małżonkami wobec orzeczenia rozwodu bez jednoczesnego orzekania o winie?

W przypadku rozwodu bez orzekania o winie tak samo jak w przypadku rozwodu z winy obydwojga małżonków, byli małżonkowie mogą żądać wzajemnie od siebie alimentów tylko jeżeli znajdują się w niedostatku. W przypadku rozwodu bez orzekania o winie obowiązek ten jest jednak ograniczony do okresu 5 lat od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Jednakże ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuża wymieniony termin pięcioletni. Termin ten natomiast ulegnie skróceniu, jeśli w okresie rzeczonych 5 lat, małżonek który pobiera alimenty powtórnie zawrze związek małżeński.

Czym jest więc stan niedostatku?

W orzecznictwie przyjęto pogląd, zgodnie z którym pojęcie niedostatku z art. 60 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 2020, poz. 1359, dalej: k.r.o.). oznacza zarówno brak jakichkolwiek środków utrzymania, jak i sytuację, kiedy uzyskane środki nie wystarczają na pełne zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb (uchwała Sądu Najwyższego z dn. 16.12.1987 r., sygn. III CZP 91/86; wyrok Sądu Najwyższego z dn. 5.07.2000 r., sygn. I CKN 226/00; wyrok Sądu Najwyższego z dn. 19.05.1975 r., sygn. III CRN 55/75).

Ponadto podkreśla się, że „małżonek domagający się alimentów winien w pełni wykorzystać wszystkie możliwości w celu uzyskania dochodów niezbędnych do zaspokojenia usprawiedliwionych własnych potrzeb” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dn. 10.02.2004 r., sygn. I ACa 1422/03). Zdaniem Sądu Najwyższego: „usprawiedliwione potrzeby to takie, których zaspokojenie zapewni uprawnionemu normalne warunki bytowania, odpowiednie do jego stanu zdrowia i wieku” (wyrok Sądu Najwyższego z dn. 7.09.2000 r., sygn. I CKN 872/00).

Stan niedostatku nie polega więc jedynie na wykazaniu trudnej sytuacji materialnej, ale musi stanowić nadzwyczajną sytuację powodującą, iż małżonek który ubiega się o alimenty od byłego współmałżonka, nawet przy dołożeniu najwyższych starań nie będzie w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych. Dlatego też w braku orzekania o winie, możliwość uzyskania alimentów jest obarczona koniecznością wystąpienia nadzwyczajnych okoliczności uprawniających do uzyskania takiego świadczenia.

Zgodnie z brzmieniem art. 60 § 1 k.r.o. sąd, zasądzając alimenty, powinien również uwzględnić możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Oznacza to dodatkowo, że nawet udowodnienie popadnięcia przez małżonka uprawnionego alimentacji w stan niedostatku może być niewystarczające dla uzyskania świadczenia. Jeśli małżonek zobowiązany do alimentacji sam jest w trudnej sytuacji materialnej, a dodatkowo np. jest ciężko chory, niepełnosprawny, lub posiada niskie zarobki i nie posiada kwalifikacji by uzyskiwać wyższe wynagrodzenie, powództwo o alimenty może zostać oddalone.

Na koniec należy mieć na względzie, że przy orzekaniu o alimentach sąd zawsze ma możliwość powoływania się na klauzulę zasad współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Jeżeli sąd uzna, że żądanie małżonka o orzeczenie alimentów jest niezgodne z jakichś względów z zasadami współżycia społecznego, również takie powództwo może zostać finalnie oddalone.